Tussen 28 april en 8 mei werden er maar liefst zes verschillende activiteiten georganiseerd in Synagoge Groningen, waarbij oorlogsslachtoffers werden herdacht maar waar ook gereflecteerd werd op het oorlogsverleden en de omgang met oorlogsslachtoffers. Meer dan 1000 mensen bezochten de verschillende bijeenkomsten. Een terugblik op een bijzondere herdenkingsweek.
Impressie van het symposium op 28 april en de presentatie van Lege Plekken op 29 april.
Op donderdagavond 28 april organiseerde de Werkgroep Toegankelijk Groningen een symposium rondom mensen met een handicap in de Tweede Wereldoorlog. Agnes van Wijnen verzorgde de eerste spreekbeurt, waarbij ze inging op de omgang met gehandicapten in nazi-Duitsland. Henk Betten ging in op de joodse leerlingen van de Dovenschool en toonde tal van bijzondere foto’s. Rense Schuurmans vertelde over Dennenoord en de Helletocht naar Franeker. Organisator Marlieke de Jonge sprak over het psychische leed dat ook de tweede generatie ondervond. Onderaan dit artikel zijn de lezingen van de vier sprekers te downloaden. Voor de vele aanwezigen was deze avond een manier om kennis op te doen, maar ook om betrokken te worden (of juist te blijven) bij het herdenken van de slachtoffers van het nazi-regime.
Lege Plekken, ook in Beth Zekenim
Vrijdagmiddag 29 april stond in het teken van de presentatie van het boek Lege Plekken. Dit boek kwam voort uit het onderzoek dat in opdracht van de Gemeente Groningen werd verricht naar het eigen handelen ten opzichte van joodse burgers tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog. Burgemeester Koen Schuiling en voorzitter Frits Grünewald van de Joodse Gemeente Groningen namen de eerste exemplaren in ontvangst. Schuiling stelde een reflecterende vraag n.a.v. het handelen van gemeenteambtenaren tijdens de oorlog. ‘Bij welke maatregel sta je op, of stap je op? En wat betekent dat voor jezelf, voor je gezin of anderen om je heen?’
De burgemeester was ook op 2 mei aanwezig toen er op het voorplein van het voormalige joodse bejaardentehuis Beth Zekenim aan de Schoolholm 26 in Groningen maar liefst 38 stolpersteine werden onthuld. Op initiatief van eigenaar Joop Woldring werden de stenen geplaatst ter nagedachtenis aan de aldaar in maart 1943 weggevoerde bewoners. In aanwezigheid van nabestaanden werden de namen voorgelezen. Afsluitend kwam het gezelschap in de synagoge samen. Singer-songwriter (en gids in de synagoge) George Welling droeg een viertal liederen ten gehore. Ter nagedachtenis aan de bewoners van Beth Zekenim heeft de Stichting Stolpersteine Schilderswijk een boekje uitgegeven met levensschetsen van de laatste bewoners. Het boekje is verkrijgbaar in de sjoelshop van Synagoge Groningen.
Open Joodse Huizen / Huizen van Verzet
Na 3 jaar konden mensen weer op 4 mei samenkomen in het kader van het herdenkingsprogramma Open Joodse Huizen/Huizen van Verzet. In de Synagoge Appingedam sprak onder andere overlevende Sara Kirby-Nieweg. Samen met Kevin Hassing en Willemijn Stoppels (voormalig leerlingen van het Eemsdelta College), deelde Sara het verhaal van haar familie in de goed gevulde Damster sjoel. Het levensverhaal van Abraham de Vries werd door Bertien Minco verteld in de synagoge van Winsum, het dorp waar zijn opa (en naamgenoot) eerder als rebbe werkzaam was. Bertien haar tante Carolien was de verloofde van Bram de Vries. Het jonge stel vluchtte samen naar Zwitserland , waar Bram zijn relatieve vrijheid achter zich laat om gehoor te geven aan een oproep vanuit Engeland om de wapens op te pakken. De tocht die daarop volgt werd hem fataal. Ruim 35 mensen kwamen samen in het rabbinaatshuis van Winschoten, waar stadsgids Koos Akkerman vertelde over de manufacturiersfamilie De Beer.
In de stad Groningen werden de bijeenkomsten eveneens erg goed bezocht. De vertellingen door Jacques d’Ancona in de Oosterstraat werden door ruim 50 mensen bezocht. Liefke Knol ontving ruim 40 mensen in de voormalige conservenfabriek van de familie Gerzon. Holocaustoverlevende René de Vries vertelde het verhaal van zijn familie in de synagoge. Een bijzonder moment vormde de toevallige ontmoeting die spreker Stefan van der Poel had met de zoon van de man waarover hij zou spreken: Elie Aron Cohen. Het zijn deze persoonlijke, kleinschalige ontmoetingen en de daaruit voortkomende gesprekken die dit herdenkingsproject zo uniek maken.
Uitgesloten en Elke naam Telt
Uitgesloten is de titel van het nieuwste boek van Ron van Hasselt. Ruim 100 mensen bezochten de boekpresentatie op Bevrijdingsdag in Synagoge Groningen. Geert Volders, directeur van Synagoge Groningen, mocht het eerste exemplaar in ontvangst nemen. Dit zevende boek van Ron van Hasselt gaat over een aantal joodse Groningers tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Op gedetailleerde wijze beschrijft hij de veel te korte levensverhalen van onder andere de baby’s Roosje van der Hal en Maurice Windmüller.
Op zondag 8 mei kon de expositie Elke naam telt bekeken worden in Synagoge Groningen. Twee jaar eerder deden tal van vrijwilligers op initiatief van fotograaf Robert Mulder onderzoek naar de joodse inwoners van de Herewegbuurt. De verzamelde informatie is in woord en beeld verwerkt in een plattegrond van de buurt, waarop de huizen te zien zijn. Op de huizen zijn de beknopte levensverhalen van de vroegere bewoners te lezen. Elke naam telt is tot en met 13 mei te zien.
Met dank aan Renske van Donk, Geert Pruiksma en Yvonne Quispel voor het beschikbaar stellen van foto's.