Vanaf februari 2022 tot september 2022 doen organisaties in de Provincie Groningen mee aan de manifestatie Bitterzoet Erfgoed. Zeven maanden lang organiseren samenwerkende partners in Groningen exposities en activiteiten die onderdelen van het slavernijverleden belichten. Synagoge Groningen wil een bijdrage leveren aan dialoog, bezinning en reflectie. Het thema Bitterzoet Erfgoed vraagt daar om. Er zijn verrassende verbindingen te leggen tussen de joodse gemeenschap in Nederland en het thema kolonialisme en slavernijverleden. In dit programma in Synagoge Groningen bieden we een beschouwing op het koloniale verleden, met een joods-Nederlands accent.
Zondag 26 juni | 15.00 uur | Lachen om Levie: de creaties van Jan Schenkman
In 1850 bedacht de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman een personage dat een zwaar stempel zou drukken op de Nederlandse cultuur: Zwarte Piet. Vijf jaar later creëerde hij een ander succesvol personage: de even laffe als lepe joodse soldaat Levie Mozes Zadok. Zwarte Piet is nog altijd bekend, maar de karikatuur Levie Zadok is inmiddels grotendeels vergeten, terwijl het in de 19e eeuw een minstens zo bekend fenomeen was. Ewoud Sanders onderzocht het werk van Schenkman en de uitwerking tot op de dag van vandaag. Over komisch bedoeld antisemitisme en stereotypering in de 19e eeuw.
Ewoud Sanders (Den Haag, 1958) is taalhistoricus en journalist. Sanders promoveerde in 2017 op een proefschrift getiteld Levi's eerste kerstfeest: Jeugdverhalen over jodenbekering, 1792-2015. Hij analyseert hierin beeldvorming over joden in tachtig christelijke jeugdverhalen waarin zij worden bekeerd tot respectievelijk het protestantse of het katholieke geloof. In 2020 verscheen Lachen om Levie. Komisch bedoeld antisemitisme, 1830-1930.
Tickets: €5,- (incl. koffie/thee & museaal bezoek Synagoge)
Gratis voor donateurs Synagoge Groningen / < 18 jaar / Stadjerspas
(Synagoge open vanaf 13.00 uur)
Woensdag 29 juni | 19.30 uur | Duo-lezing: Joden in Suriname en Amerika in de 17e en 18e eeuw
Jewish Autonomy in a Slave Society – Colonial Suriname
Door Aviva Ben-Ur In de 18e eeuw was de Nederlandse kolonie Suriname in Zuid-Amerika de thuisbasis van misschien wel de meest bevoorrechte Joodse gemeenschap van die tijd. Aan de oevers van de Suriname-rivier stichtten Joden van Iberische afkomst hun eigen dorp, omringd door plantages die in Joods bezit waren en werden bewerkt door Afrikaanse slaven. Onder deze Joden waren slavenhouders die enkele van hun kinderen tot het Jodendom bekeerden. Deze lezing, gebaseerd op het boek van de auteur, Jewish Autonomy in a Slave Society, gebruikt het begrip ‘slavenmaatschappij’ om de lokale Portugees-Joodse gemeenschap te doorgronden en te begrijpen hoe haar economie, politiek en identiteit verweven waren met de Afrikaanse slaven en hun vrijgeboren nakomelingen. Deze lezing is in het Engels.
Prof. dr. Aviva Ben-Ur (Boston, 1968) is verbonden aan de Universiteit van Massachusetts Amherst, Department of Judaic and Near Eastern Studies. Ben-Ur deed onderzoek naar de joodse gemeenschappen in Suriname. Ze schreef onder andere Sephardic Jews in America: A Diasporic History (2009) en recentelijk Jewish Autonomy in a Slave Society: Suriname in the Atlantic World, 1651–1825 (2020).
De rol van Nederlandse joden in de transatlantische en koloniale slavenhandel
Door Wim Klooster
In de zeventiende en achttiende eeuw vervoerden Nederlandse schepen honderdduizenden mannen, vrouwen en kinderen uit Afrika naar Noord- en Zuid-Amerika en vooral naar het Caribisch gebied, waar zij werden gedwongen om als slaven te werken. Vanuit zowel Amsterdam als verschillende Nederlandse koloniën namen joden van Portugese achtergrond deel aan de transatlantische en koloniale slavenhandel, soms alleen, soms in samenwerking met christenen. In deze lezing wordt de schaal waarop ze dat deden behandeld evenals de wijze waarop hun slavenhandel in zijn werk ging.
Prof. dr. Wim Klooster (Groningen, 1962) is verbonden aan de Clark University, Department of History, in Massachusetts. Hij bekleedt de leerstoel genaamd de Robert H. and Virginia N. Scotland Chair in History and International Relations. Van hem verschenen onder andere het met de Hendricks Prijs bekroonde The Dutch Moment: War, Trade, and Settlement in the Seventeenth-Century Atlantic World (2016) en het in het Nederlands verschenen Tussen Honger en Zwaard. Nederlands Atlantische rijk in de zeventiende eeuw (2018).
Tickets: Gratis
(Synagoge open vanaf 19.00 uur, ontvangst met koffie/thee)
Woensdag 6 juli | 19.30 uur | Het verbrande huis. Een Surinaamse familiegeschiedenis
Sinds haar vroegste jeugd bezoekt Bodil de la Parra elke zomer Paramaribo, de stad waar haar vader Pim opgroeide. Ze verblijft dan in het huis aan de Zwartenhovenbrugstraat, waar ze onder de hoede wordt genomen door de ongetrouwde tantes Gus, Pop en Jet, haar speelse neefjes en haar norse grootvader. Ruim veertig jaar na haar eerste bezoek brandt het huis af en blijft er niets anders over dan de verhalen die zich er hebben afgespeeld. In 2018 oogstte Bodil de la Parra lovende kritieken met haar voorstelling Het verbrande huis. Een Surinaamse familiegeschiedenis. De gelijknamige roman verscheen 2020 bij uitgeverij Lebowski Publishers. In deze theaterlezing gaat Bodil de la Parra (foto rechts, Perla van Kessel) ook in op haar eigen Joods-Surinaamse familiegeschiedenis.
Belangrijk was uw ontdekking dat deze Joden als planters met een suikerplantage op de Jodensavanne slavenhouders waren. Ook de familie De la Parra. Het bracht u in grote verwarring: hoe schuldig maakt dat u nog – terwijl u er zo trots op was Surinaams te zijn. “Dat was zo verwarrend. Ik heb ook Creools bloed en inheems bloed, alles aan de De la Parrakant is gemixt, zoals bij veel Surinamers. Ik vind dat ik zeker in deze tijd die lijn van de slavenhouders in mijn familie moet vertellen. Van elkaars geschiedenis en verhalen moet je het leren. Als je het niet hebt gehoord, weet je het niet.” (Interview door Marjolijn de Cocq, Het Parool, 21 juni 2020)
Bodil de la Parra (Amsterdam, 1963) is een Nederlandse actrice en toneelschrijfster. Ze speelt onder meer bij Stichting Theater Het Amsterdamse Bos, het Noord Nederlands Toneel en Toneelgroep Amsterdam. Vanaf de jaren ’90 was De la Parra te zien in tal van tv-series en films, waaronder Baantjer, Keyzer & De Boer Advocaten, Het Huis Anubis en ze had een vaste rol in de serie Klem. Tot en met mei 2022 speelt ze in de De Leedvermaak Trilogie van Judith Herzberg.
Tickets: €7,50
Gratis voor donateurs Synagoge Groningen / < 18 jaar / Stadjerspas
Reserveren kan via reserveren@synagogegroningen.nl (reserveren is niet noodzakelijk!)
(Synagoge open vanaf 19.00 uur, ontvangst met koffie/thee)
Zondag 14 augustus | 15.00 uur | Voorstelling: Staand op de dijk, zie ik bloemen
Charles Goudsmit (1954) beweegt mee met de stroming van de zee. Waar ben je en met wie ben je? En hoe beweeg je je tussen de anderen? Met deze existentiële vragen over zijn verleden, probeert hij het heden in bedwang te houden met verhalen, poëzie en muziek. In flarden van gedachten zoals in eb en vloed ontmoet hij 3 generaties voor hem, waaronder de joodse Salomon Goudsmit. Een zoektocht naar littekens en de geboorte van hoop.
“Mijn familie is eigenlijk altijd op weg geweest, op zoek naar een veilige plek, en die zoektocht is meestal niet vrijwillig geweest. Elke keer weer die vraag: hoe kan ik een plek creëren voor mijzelf en voor mijn geliefden? Dat doet iets met iemand, wanneer je hen hun thuisgevoel ontneemt.” [interview bij Kunstpunt]
Charles Goudsmit is kok, theatermaker wereldverbeteraar en organisator. Zijn afkomst is Joods, Afrikaans en Indonesisch. In deze voorstelling wordt hij ondersteund door Rolf Krikke op synthesizer en op drums Mamoer Seck.
Tickets: €5,-; (incl. koffie/thee en museaal bezoek synagoge)
Reserveren is wenselijk ovv 'Voorstelling Charles Goudsmit'
De manifestatie Bitterzoet Erfgoed wordt mede mogelijk gemaakt door: Gemeente Groningen, Provincie Groningen, Kunstraad Groningen, Mondriaan Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds Groningen, Stichting J.B. Scholtenfonds en Stichting Beringer Hazewinkel.