Iets oosters, iets christelijks, iets Joods én iets Gronings

De daadwerkelijke bouw van de synagoge begon niet zonder slag of stoot. Het bestuur kreeg te maken met heftige protesten uit de eigen achterban, over de vraag ‘wie zal dat betalen?’. De Joodse Gemeente zelf had niet genoeg geld in kas. Maar de protesten haalden niets uit, de nieuwe sjoel kwam er in 1906. Wat van de oude overbleef, staat fraai opgesomd in een advertentie van deurwaarder Fr. De Boer, Vischmarkt Z.z. 46 in het Nieuwsblad van het Noorden: ‘Balken, Planken, Jufferhout, Kozijnen, Deuren en een groote partij Brandhout’. De bouw van de nieuwe synagoge werd gegund aan aannemer M. Meijer in Leeuwarden, voor een bedrag van 52.945 gulden.

De nieuwe synagoge werd een heuse ‘poldersjoel’. Met iets oosters, iets christelijks, iets Joods én iets Gronings. De ramen in de gevel en de torens, de bogen op en onder de galerijen binnen: overduidelijk is te zien dat de Groningse synagoge gebouwd is in de Moorse stijl. Kenmerkend zijn de hoefijzerbogen in de ramen en rond de deuren. Ook Kuipers’ christelijke achtergrond en ruime ervaring met kerkenbouw hadden grote invloed op de vormgeving van het gebouw. De klassieke kerkvorm is goed te zien: een kort en een lang  tongewelf die samen een kruis vormen, een transept, een apsis, een middenschip en twee zijschepen. Het vele glas in lood maakt het helemaal af.

Wasserij Astra

Na de Tweede Wereldoorlog kon de Joodse Gemeente haar synagoge niet lang meer in bezit houden. Het aantal leden was te klein om het onderhoud en de stookkosten van het enorme gebouw te kunnen betalen. De Joodse Gemeente zag in 1952 geen andere oplossing dan de synagoge te verkopen. De diensten werden voortaan gehouden in de kleinere voormalige jeugdsynagoge in de Folkingedwarsstraat.

De synagoge werd een wasserij, ververij en stomerij met de naam Astra (ster). En dat leidde tot de aftakeling van het gebouw. De chique koperen kroonluchter werd door de Joodse Gemeente verkocht en met de opbrengst werd een bejaardentehuis in Israël gesponsord. De Heilige Arke met sierlijk houtsnijwerk verdween spoorloos, evenals de vele rijen donker eikenhouten zitbanken. De smeedijzeren hekken van de vrouwengalerij werden gesloopt en afgevoerd.

De zaal kwam vol te staan met wasmachines en kledingrekken. De damp van de machines werd afgevoerd met buizen die dwars door het fraaie glas in lood staken. Op de vrouwengalerij kwam een kerk van het Apostolische Genootschap. Van galerij tot galerij lag een vloer waardoor een kerkruimte ontstond met plaats voor 350 gelovigen. De Moorse bogen waren dichtgemetseld en de wanden wit geschilderd. Op de galerij onder de davidster was een kantine gebouwd.

Gered

In 1973 sloot de wasserij, vrijwel ieder huishouden beschikte inmiddels over een eigen wasmachine. Niemand wilde het gebouw kopen. De gemeente Groningen wist niet wat ze ermee aan moest. Sloop leek nog de enige mogelijkheid.

Toen is het gebouw gered door een initiatief van Lenny Wolgen-Salomons. Na jaren van leegstand, verpaupering en plundering werd het ontzielde en lekkende gebouw in 1980 en 1981 gerestaureerd. Minstens één wonder geschiedde: tijdens de restauratiewerkzaamheden liep een man de sjoel binnen met een metalen tuinhekje onder zijn arm. ‘Dit hekje komt hier vandaan’, verklaarde hij. De restaurateurs lieten de kopieën van het hek maken die tot op de dag van vandaag de galerij sieren.

De rest van het gebouw kreeg in 1981 een totale make over door de Amsterdamse industrieel ontwerper Piet Cohen (1935). Hij ontwierp een compleet nieuw interieur, inclusief Heilige Arke, zitplaatsen, bima, amoed en verlichting. Het moderne, geometrische ontwerp vormt bewust een sterk contrast met de oosterse, ronde stijl van de rest van het gebouw.

Sinds de restauratie is de Groningse synagoge weer volop in gebruik. Het religieuze deel door de Joodse Gemeente als sjoel. Het openbare deel door de Stichting Folkingestraat Synagoge, nu Synagoge Groningen, als ruimte voor een permanente expositie over het jodendom en Joods Groningen, tijdelijke exposities, rondleidingen, concerten, educatie en lezingen.

​

​